Afrika is fantastisch en verschrikkelijk tegelijk

Soms gebeuren hier dingen, dat je jezelf echt even afvraagt of je niet droomt. Vanochtend was er zo’n situatie. Ik zit, zoals gewoonlijk, vanaf mijn vaste positie op de trap te wachten tot één van de operaties gaat beginnen (de trap is in het centrum van het operatiecomplex met zicht op alle kamers, dus de ultieme uitkijkpost). Er vlak naast is een soort bezemkast, hier liggen soms OK klompen, maar er staan voornamelijk zwabbers en bezems. Tot mijn verbazing zie ik de anesthesist een patiënt erin duwen (geen licht aan), de deur gaat dicht. Serieus?! Ja. Hee el, er zit een patiënt in de bezemkast. Eline dacht dat ik een grap maakte. Nee nee, i’m serious. Ze doet de deur open, daar stond een patiënt zich om te kleden. Echt waar. Als ik later op de deur kijk staat er een label op “patient changing room”. Stom, had ik kunnen weten.
Op donderdag was het weer ‘minor’ dag, dus dan is er niet veel te beleven in theatre. Nou, laten we dan een keertje meedoen met de visite op zaal. De eerste tien minuten concentreer je je puur op ‘overleven’. De stank is vrij intens, het is er tamelijk vies, er zijn veel teveel mensen en het is warm. Lastig, maar eerlijk is eerlijk, het went wel. Een beetje dan. Tijdens de visite komen we erachter dat er toch nog iemand geopereerd moet worden, die krijgt een externe fixateur (een soort kapstok om je been heen, door je bot heen, om de boel op z’n plaats te houden als het gebroken is). Jippie wij mogen assisteren. Na 2 uur muffe stank toch weer ontsnapt naar theatre. Daar aangekomen bleek dat er een andere co-assistent al gewassen en geschoren klaar stond om te assisteren. Jammer de bammer voor ons. Ach er was net een keizersnede geweest, maar ze lieten de kleine hummel in z’n eentje achter op een tafel in de gang. Wij zijn de lulligste niet, hebben maar even met de kersverse baby geknuffeld. We twijfelden nog even of we een sticker met het deurnummer erop moesten plakken, aangezien er een tweede keizersnee bezig was en ze de baby gerust een uur op dezelfde tafel neerleggen. De baby’s zijn overigens verdacht wit als ze geboren worden. Bijna een beetje mzungu. Zoals één van de verloskundigen ooit in Suriname tegen me zei “we spuiten ze op de derde dag altijd even over”. Moet daar nog altijd aan denken. De baby was kort na de geboorte erg slap en ademde niet lekker door. Wellicht is wat zuurstof toedienen een idee? Ja, dat leek hen ook wel wat. Maarja, hoe werkt zo’n apparaat he!? Ingewikkeld. Uiteindelijk geen zuurstof, want ze wisten niet hoe ze het apparaat aan de praat konden krijgen. Gelukkig deed de kleine het uit zichzelf weer wat beter. Soms lossen dingen zichzelf op. Hakuna matata.
De volgende dag was een hele heftige. Kleine update ten aanzien van de man met de grote schildkliertumor die de vorige keer van het programma afgevallen was i.v.m. uitdroging. Hij stond voor vandaag weer op het programma, maar viel helaas weer af. Hij had vocht achter de longen en hoestte bloed op. Ik vrees dat de arme man zijn operatie niet eens zal halen.
Eline en ik konden beiden assisteren bij verschillende procedures. Ik zou met een orthopaedisch chirurg een 2-jarig jongetje opereren waarbij zijn bovenbeensbot was gebroken en dwars door zijn huid naar buiten stak. Al een tijdje. De huid eromheen was namelijk al genezen. Heftige breuk voor zo’n hummel. Tijdens de procedure vond ik het soms wat lastig om de instructies op te volgen, vooral omdat ik af en toe het gevoel had dat we de betreffende structuur niet door zouden moeten snijden. Lastig hoor. Telkens als ik vroeg “this is the tendon right?!”, zei de chirurg “yes, cut it”. Dat was het antwoord wat ik ongeveer op iedere vraag kreeg als ik dacht ‘zouden we dit wel door moeten nemen?!’. “Yes, cut it”. Uiteindelijk een pin door zijn bot geboord om het op z’n plek te houden en dicht gehecht. Tijdens mijn laatste paar hechtingen (door de huid) werd het mannetje al een beetje wakker. Jakkes. De anesthesist besloot vervolgens om voor hem te gaan zingen en of ik even op wilde schieten. Sawa (= oke). Of de kleine man zijn been nog optimaal kan gebruiken in de toekomst betwijfel ik ten zeerste, maar ik hoop het van harte. Intussen was Eline samen met een andere chirurg een twee weken oud baby’tje aan het opereren, die echt al heel ernstig ziek was. Had een super bol buikje, waarschijnlijk vanwege Hirschsprung (een darmziekte waarbij je zenuwcellen niet goed aangelegd zijn rondom je darm, hierdoor kan je niet/heel lastig je ontlasting kwijt). Ze hebben uiteindelijk een stoma aangelegd en het leek daarna wat beter te gaan met haar. Met gemengde gevoelens gaan we lunchen, kindjes die zo jong er al zo slecht aan toe zijn, dat is best even zwaar. Je realiseert je hoe fijn het is dat wij alle apparaten en materialen gewoon bij de hand hebben. Na de lunch loop ik nog even langs theatre om te kijken of er nog een spoedoperatie op het programma staat. Ik kom een andere co-assistent tegen (ook mzungu), ze vraagt me waar de chirurg is. Geen idee, maar niet op de OK. De baby, die ’s ochtends geopereerd was aan haar buik, is erg ziek, het gaat heel slecht met haar. Ze is eigenlijk al bijna hersendood. Ik help mijn mede “co” zoeken naar de chirurg, maar kan hem niet vinden. Van een andere chirurg krijg ik zijn nummer en bel hem op. Of hij linea recta naar de IC wil komen i.v.m. de kleine meid. Als ik daar aan kom zie ik het meisje liggen, ze ademt zelf nog iets, maar heeft een hartslag van 35 slagen per minuut (een baby hoort boven de 100 te zitten), haar voetjes zijn al wat blauw verkleurd. Dit ziet er echt slecht uit. De moeder is weg gelopen, want die is bang. Ze wordt nog gedurende een lange tijd gereanimeerd en beademt, maar dit mag niet baten. Ze overlijdt voor onze ogen. Lief meisje, rest in peace. Ook dit is Afrika. Afrika kan echt fantastisch, maar absoluut ook verschrikkelijk tegelijk zijn. Ik vertel Eline wat er is gebeurd en we zijn er allebei kapot van.
Het was weer weekend, deze keer zouden we in Haydom blijven. Een beetje bijkomen en uitslapen. Of niet. Bah, toch weer vroeg wakker. Dat krijg je van zo’n vast ritme. Ach, misschien zou het wel een mooie dag worden. Terwijl Eline met Elin een rondje is gaan hardlopen rond de berg, ga ik een beetje zonnen met Helena en Elisabeth. Goed ingesmeerd wapenen we ons tegen de zon. Uiteindelijk toch verbrand op m’n buik, hoe kan dat nou?! Oja, de zon is hier natuurlijk wat sterker dan aan de Costa del Sol. Vooruit, zonnen doen we dus maar niet meer. Ik voelde me de rest van die dag niet zo lekker, dus ben op tijd naar bed gegaan. Eline ging met een club vriendinnen naar de lokale ‘disco’ (= een bar met neon verf geschilderde muren, de drank wordt achter tralies verkocht), alwaar de locals stonden te trappelen (lees hier het metafoor: schudden met hun billen) om de Hollandse breakdance moves te leren. Één grote big mamma ging vervolgens alle mzungu’s optillen en vroeg vervolgens of ze mocht komen logeren. Eénig, ander keertje misschien. Labda keshu (maybe tomorrow). Het was een hilarische avond, waar ze lekker gedanst hebben en veel gelachen hebben.
Nog een lichtpuntje is dat er een ICT man op bezoek is en die heeft het internet veel sneller gemaakt. Tevens hebben we dankzij Jonas nu ook wifi in huis. Zo chique. Ik kon zelfs een aflevering op netflix kijken. Nu zijn we echt de koning te rijk in onze villa. We willen hier niet weg. We hoeven gelukkig ook nog niet weg.
Zondag was een relax dag, veel gelezen, rustig aan gedaan. Het was natuurlijk valentijnsdag, dus de vazen waren niet aan te slepen voor alle bloemen die we kregen van alle interns, dokters en de rest van het ziekenhuispersoneel. Leuk wel. We besluiten met onze huisgenootjes dat we over twee weken een huisfeest in ons paleis met sauna en andere faciliteiten te gaan geven. Dat wordt fantastisch. Toevallig is Elisabeth (de zweedse) dan jarig, dus dat is een mooie gelegenheid.
Maandag beginnen we royaal met het uitnodigen van onze collega’s. De Nico’s, de chirurgen, de co-assistenten. Ze geloven ons eerst niet. Ja we geven echt een huisfeest, je moet komen. Nou ja, als we ons huis dan nog hebben. Onze vriend Juda doet zelfs een pinkypromise, die moet nu wel komen. Eline doet vandaag de prostatectomie zelf met dr Freddy als supervisor, best wel gaaf. Ik doe samen met een andere co-assistent nog een externe fixatie. Er is niet erg veel te doen, dus klets ik vrolijk nog wat met Nico (van de datoga stam). Hij kijkt naar mijn arm en vraagt of ik een huidziekte heb. Ik denk, waar heeft die vent het over?! Dan zie ik het. Door de verbranding ben ik nu aan het vervellen. Ja, hoe ga je dat nou uitleggen. Door de zonverbranding verlies ik nu de verbrandde huid. Oh, dus geen huidziekte?! Nee, geen huidziekte. Aha. Maar Nico, mag ik jouw kleur niet hebben? Dan verbrand ik ook niet meer. Nico vindt het prima. Ik wrijf mijn arm tegen de zijne en kijk quasi teleurgesteld als er niks bruins op mijn arm zit. De patiënte die naast ons ligt (te wachten uiteraard) ligt helemaal dubbel van het lachen. Ik zeg, “Nico, dit werkt niet”.
Ja het is weer dinsdag, dat betekent: ‘we moeten ons op zaal vermaken dag’. Gewapend met een flesje desinfectie betreden we het fort. We kijken de dossiers wat door en na een half uur, of langer, begint de visite. De eerste patiënt is meteen een zieke. Hij heeft een subduraal hematoom (hersenbloeding), maar ligt sinds gisteren weer in coma. Vreemd. Ah, er is gisteren een CT scan gemaakt van zijn hoofd, heel goed. Echter niemand heeft ernaar gekeken, minder goed. Nu dan maar snel kijken. De hersenbloeding blijkt weer uitgebreid te zijn. Hij moet vandaag weer geopereerd worden, zo snel mogelijk. Jammer dat de neurochirurgen vanochtend om 5.00 uur weer vertrokken zijn. Hoppa, snel naar theatre dan. Ohnee, eerst bloed regelen. Er is hier geen bloedbank, dus familieleden/vrienden/vage kennissen of andere slachtoffers (zoals Eline de vorige keer) moeten bloed doneren voor iemand. Dat maakt het soms lastig om het juiste bloed te vinden. Yes, we hebben bloed. Hoe laat zal de operatie zijn? De chirurg schat in om 12.00 uur. Prima, wij gaan snel wat eten en komen om 12.15 uur aan op de OK (het is Afrika, op de minuut precies zijn ze toch nooit). Dat klopt. Het is er verdacht stil. Drie essentiële onderdelen missen, namelijk: de chirurg, de patiënt en de anesthesist. Goed, dan wachten we wel. Om 13.00 uur verkeren we in dezelfde situatie. Toch maar even de chirurg bellen. Hoe laat denk je dat het gaat starten of gaat het niet door (zou niet de eerste keer zijn). Hij komt eraan, waarschijnlijk kunnen we snel van start. 13.30 uur arriveert de chirurg. Een kwartier later of zoiets de patiënt, maar die ligt nog te wachten in de gang. We zitten inmiddels gezellig te kletsen met de chirurg en een paar andere OK-medewerkers. Waar wachten we eigenlijk op? Op de anesthesist. Oké, dan moeten we maar even wachten. Om 14.30 uur vragen we, hoe komen we erachter wie de dienstdoende anesthesist is, dan kunnen we die misschien bellen? Goed idee, hier is het rooster. We kijken op het rooster. De dienstdoende anesthesist is de gezellige gozer naast me. Huh?! Die zat de hele tijd al naast ons (in ieder geval anderhalf uur). Te kletsen. Serieus. “Ooh dus jij bent de dienstdoende anesthesist”, “Oh nou zie ik het, dat is ook zo” zegt hij. Nou vrolijke vogel, stop met kletsen en schiet maar op dan, duw de patiënt naar binnen. Dat ging hij na enig aandringen van ons maar doen dan. Uiteindelijk kon de procedure gestart worden, Eline ging de chirurg assisteren en mocht ook boorgaten maken in de schedel en met een ouderwets draad met haakjes eraan van boorgat naar boorgat zagen.
Inmiddels zijn we weer wat meer te weten gekomen over de stammen hier. Het viel ons onder andere op dat sommigen een soort ‘sier littekens’ hebben. Nu doet het verhaal zich de ronde dat de littekens op de wangen worden gemaakt bij baby’s die hard huilen, dan doen de tranen extra pijn. Dat is echt bruut. Je weet wel meteen wie de huilbaby was vroeger. Ik ga dit verhaal nog even verifiëren bij iemand van de Datoga stam. De overige sierlittekens maken ze als de kinderen tussen de 3 en 5 jaar zijn. De figuren zijn afhankelijk van de clan waar ze toe behoren.
Nog zo’n ontdekking. We maken wel vaker grappen over “Afrikaanse tijd”, maar dat bestaat écht. Voor ons 7 uur ’s ochtends is voor hen 1 uur, dit loopt door tot 19 uur, daarna houdt hun klok op (en is het weer donker). Kan soms best verwarring opleveren. Verder ben ik er inmiddels achter gekomen dat de ‘anesthesisten’ hier geen dokters zijn. Het zijn verpleegkundigen die een extra cursus anesthesie hebben gevolgd (van een jaar) en zijn dan werkzaam als anesthesist. Net als dat je hier al arts bent voordat je begint aan je coschappen. Sterker nog, coschappen doen is niet verplicht. Je kan ook gaan werken zonder dat gedaan te hebben. Soms blijft het me verbazen.
Het is weer major day. Yes. Er staat van alles op het programma. Een onderbeensamputatie, een prostatectomie, 3x externe fixatie met ORIF (plaat/pin door bot). Eline en ik verdelen de procedures. We zijn er klaar voor. Zittend op onze vaste post (de trap dus) wachten we af welke procedure het eerst begint. En we wachten. En we wachten. Inmiddels staat er in de gang een computer (sinds twee dagen) waar nu al het OK personeel omheen hangt. Wat zijn ze toch aan het doen? Als we ook even gaan kijken komen we erachter dat ze Youtube filmpjes (van gevechten tussen leeuwen en slangen) aan het kijken zijn. Ja echt waar. Uiteindelijk starten we rond 11 uur met de operaties. Ik mag assisteren bij de prostatectomie en Eline helpt bij één van de externe fixaties. Uiteindelijk ben ik eerder klaar, dus ga snel even lunchen. De amputatie zal namelijk aan het begin van de middag zijn. Als ik terug kom ligt de patiënt zowaar al klaar op tafel. Dat is snel! Het blijkt dat deze man een bepaalde vorm van huidkanker op zijn voet heeft. Ik vraag de chirurg of hij weet of de patiënt uitzaaiingen heeft. Geen idee zegt hij. Het is niet zijn patiënt, er is vanochtend besloten dat hij de operatie moest doen. Sawa (oké). Als ik even later de operatiekamer in loop zegt de chirurg “de amputatie gaat niet door”. Waarom niet? In de lies van de patiënt zit een ei van een lymfeklier, uitzaaiing dus. We gaan hem niet meer beter kunnen maken. Dan pakken ze het verband van de voet uit. Zoiets heb ik écht nog nooit gezien. Het is één groot gezwel, tenen bijna niet meer zichtbaar. Het stinkt overigens verschrikkelijk. Dat trekt de vliegen aan. Behulpzaam huppel ik door de kamer met de vliegenmepper. Dat vinden de locals hilarisch. Een mzungu die de ‘nzi’s’ (vliegen) aan het dood meppen is. Of ik dat thuis ook weleens gedaan had. Nou niet op de operatiekamer nee. Dan is het toch weer klaar met het operatie programma. Eline schijnt nogal een ingewikkelde naam te hebben, want al het OK personeel vergeet steeds hoe ze heet. Nu hebben we bedacht dat we maar gewoon zeggen dat ze “nico” heet, want dat kunnen ze tenminste onthouden. Vonden ze prachtig. We zeiden, ja jullie hebben al twee nico’s, dus een derde kan er wel bij. We hebben nu dus: Nico datoga, Nico iraqw en Nico mzungu (eline).
Eline en ik besluiten weer eens naar het dorp te gaan. Fruit scoren. Ze hebben ananas!! Om een beetje een goede te nemen ruik ik aan de ananassen. De verkoopsters vinden dit geniaal en beginnen keihard te lachen. Echt zo’n heerlijke “big mama” lach. Wij lachen hartelijk mee. Thuis aangekomen komen we erachter dat dit echt de lekkerste ananassen zijn die we ooit geproefd hebben. Wauw. Zo heerlijk. Afrika is echt fantastisch en toch soms ook verschrikkelijk, maar vandaag was het weer fantastisch!