Rafiki is een frisse jongen

We hadden Jonas z’n tip om te investeren in sociaal contact goed opgevolgd, want als we het OK complex (wat hier “theatre” heet) betreden worden we vriendelijk begroet door alle medewerkers en chirurgen “hi how are you” met de typische Tanzaniaanse handdruk die daarbij hoort (je geeft een hand, maakt een vuist waarbij je elkaars duim pakt en weer een hand, dit alles in een vloeiende beweging). Ik wilde graag wat traumachirurgie hier zien, dus ging naar ‘room 5’. Aldaar was dr Thava (een soort AIOS) aanwezig, de eerste procedure was een supracondylaire humerusfractuur (gebroken bovenarm, vlakbij de elleboog), die ze gingen fixeren met K-draden (soort ijzeren satéprikkers). In Nederland zouden wij de K-draden gewoon door de huid erin boren, weliswaar onder doorlichting, maar alhier maken ze het open. Het arme jongetje was pas 4 jaar en was uit een boom gevallen en had zodoende z’n arm gebroken. De procedure verliep een tikje anders dan ik had verwacht, allereerst zijn ze hier wat grover met het openen, maar ook wat minder bedacht en voorzichtig met belangrijke structuren zoals bijvoorbeeld zenuwen. Zo hebben ze een behoorlijke tijd gezocht naar de nervus ulnaris (een zenuw), terwijl ze daar allang voorbij gesneden hadden, en ik geloof gelukkig niet geraakt. Afijn, uiteindelijk de K-draden erin geboord en sluiten, ik hoop dat deze knul dit armpje nog een beetje kan gebruiken in de toekomst (rekening houden met de groeischijf doen ze geloof ik ook niet echt). De volgende procedure mocht ik doen, te weten het verwijderen van een plaat van de tibia (scheenbeen bot). Heel gaaf om voor het eerst zelf te mogen snijden, de plaat losmaken en vervolgens weer sluiten. Dit onder begeleiding van dr Thava.
Nu hadden we weekend, heerlijk! We gingen met de Noorse vriendinnenclub er een weekendje op uit. Het programma was als volgt: zaterdag rond 14 uur weg, naar een meer. Aldaar kanoën en hippo’s spotten, vervolgens naar ‘Crater lake’ en dan door naar het hotel. Zondag “Mount Hanang” beklimmen en vervolgens naar huis.
Echter, de werkelijkheid was natuurlijk anders. We werden inderdaad om 14 uur opgehaald, wat best knap is gezien hier “African time” geldt (kan een beetje later worden). We reden naar het dorpje waar het meer was, maar moesten eerst vis eten van de barbecue. Vervolgens richting de kano’s. Kleine deceptie, want we werden één voor één naar de overkant gebracht in de kano. Maar we waren in totaal met elf en een tochtje kostte zeker 10-15 minuten per persoon. Het was gloeiend heet en het halve dorp was uitgelopen omdat er zoveel mzungu’s in één bussie konden. We werden continu aangesproken door mannen uit het dorp, wat onze naam is, hoe oud we zijn, wat we doen, waar we vandaan komen etc. Om vervolgens af te sluiten met “mag ik je bellen?” en een briefje toe te stoppen met “I want to be your normal friend, here’s my number, please call me”. Eline en ik waren het al snel zat. De enige schaduw (en rust) was te vinden in de auto, dus we sloten ons daarin op. Toen de gids kwam vragen of wij ook nog in de kano wilden, hebben we vriendelijk bedankt. Uiteindelijk hebben we het nijlpaard gewoon vanaf de kant gezien (weliswaar in de verte). Uiteindelijk was iedereen terug, een paar Noorse meiden kwamen door het water terug gelopen, wat Eline en ik gezien de Schistosomiasis (een parasiet) niet zo’n best idee vonden. Door naar Crater Lake. De autorit was weer prachtig, wat is het landschap hier mooi zeg! We verlieten de ‘verharde weg’ (zandweg dus) en reden het landschap in. Rustig achter een kudde koeien, waar de chauffeur zich doorheen probeerde te toeteren. Eindelijk bij Crater Lake, wat een mooi gezicht. Een soort vulkaan krater gevuld met een meer en verder groen begroeid. Helaas alleen tijd om snel wat foto’s te maken en terug in de auto, want buiten dat het bijna donker werd, kwam er ook een grote regen/onweersbui aanzetten. Nu dan op weg naar het hotel. Duurde nog vrij lang, we kwamen er rond 20.45 uur aan. Eline en ik wilden eigenlijk direct naar bed, we waren hartstikke moe. Helaas, we moesten eerst dineren. Kip, patat maar helaas zonder appelmoes. En zonder kip. Nou ja, het was wel kip, maar met erg weinig vlees, plofkippen kennen ze hier niet. Daarna snel naar bed, volgende ochtend namelijk om 5.30 uur op voor de berg. Bizar slecht geslapen, onze wekker ging om 5.25 uur. Eline en ik keken elkaar aan, ‘ik weet niet of ik wel zin heb om te gaan’, ‘nee ik ook niet’, ‘als we willen moeten we er nu wel uit’, ‘ja weet ik’, en vervolgens in bed blijven liggen. De gids klopte op de deur, wij vanuit bed (te moe om open te doen) ‘jaa?’ ‘jullie kunnen blijven liggen tot 7 uur, want het weer was vannacht zo slecht, we kunnen toch niet eerder weg’. Mooi! Volgende wekker om 7 uur. ‘Gaan we?’ Toch maar opstaan en ontbijten. We vertrokken rond 8 uur richting de berg, het eerste stuk nog met de landcruiser. Dat was wel echt veel te spannend, de wegen waren namelijk zeer glibberig door de hevige regenval. Het was één grote modderpoel. We moesten over bergpaadjes waar de auto bijna vanaf glibberde en op een gegeven moment op de helling niet meer vooruit kwam, waardoor we naar achter en opzij slipten. We moesten er allemaal uit, waarna de chauffeur probeerde om de auto alsnog verder te krijgen. Dat lukte helaas maar een klein stukje, dus we moesten gaan lopen vanaf dat punt. We begonnen met een lekker tempo de berg op te wandelen. Na een uur kreeg ik al last van m’n ademhaling helaas (en ja deze ‘dokter’ was haar inhalator vergeten, ideaaal). Dan maar iets vaker pauze en rustiger aan, misschien helpt dat. We zijn een heel eind gekomen, maar ongeveer een uur voor de top kon ik écht niet meer verder. De gids wilde m’n tas nog gaan dragen, maar ik probeerde hem tevergeefs uit te leggen dat het niet de tas was die het probleem was. Eline wilde gelukkig wel met me naar beneden, en om te voorkomen dat we de nieuwe “Panama-meisjes” zouden worden, eisten we dat er iemand met ons mee naar beneden zou gaan om ons te begeleiden. Gelukkig wilde de chauffeur wel mee (ideaal want hij had de auto sleutels, zodat we lekker konden relaxen in de auto bij terugkomst). De chauffeur sprak helaas écht geen woord Engels, maar hij lachtte dus wel elke keer om onze grappen (die we overigens in het Nederlands maakten). We wisten ook zijn naam niet, dus noemden we hem “Rafiki” (= vriend in swahili). Onze communicatie verliep ongeveer zo: “Rafiki, peepee” (we moeten plassen), “Rafiki, foto?” (wil je een foto maken?), “Rafiki stopi” (pauze?). Je zou denken dat we met een gids makkelijk de weg konden vinden, maar dat was toch niet zo. We hebben twee keer op een splitsing gestaan dat hij ons aankeek zo van ‘weten jullie het nog?’. We probeerden het ene paadje en als we niet het idee hadden dat dat het was, dan liepen we terug en probeerden we het andere. Uiteindelijk hebben we wel in één keer de goede terugweg gepakt. Onderweg voldoende pauze gehouden en ontzettend genoten van het uitzicht. Wat was dat prachtig! Oja insmeren tegen de zon, die kwam wat laat door, maar ’s middags brandde het toch wel aardig. Uiteindelijk aangekomen bij de auto, alwaar Eline en ik uitgeput neerplofte in de auto. Rafiki niet. Rafiki ging zich eerst wassen bij de put. Toen hij vervolgens bij ons kwam en in handgebaren duidelijk maakte dat wij ons ook wel mochten wassen, hebben we daar voor bedankt en zeiden, maar “Rafiki is een frisse jongen”. Daar moest hij zoó hard om lachen. Vervolgens hadden we zin in muziek, dus “Rafiki muzieki?”. Ja dat had hij wel. Christelijke gospelmuziek. Na een tijdje waren we dat wel weer zat, dus “Rafiki muzieki stopi?”, jahoor muziek ging uit. Uiteindelijk kwamen de laatsten ruim 3 uur na ons binnen en konden we de terugweg inzetten (in het donker!). We waren uitgeput en bij thuiskomst snel gedoucht (we waren écht heel vies), kleren in de week gelegd en snel naar bed. Aldaar kwamen we er trouwens achter dat we toch wel lelijk verbrand waren, auw auw auw. Stiekem de volgende ochtend Salah gemist om een klein beetje bij te slapen.
Die ochtend stonden er twee operaties op het programma waar we wel heen wilden. Het ene was een prostatectomie (verwijderen van de prostaat) via de blaas en het andere een splenectomie (verwijderen van de milt). De eerste operatie mocht Eline assisteren bij dr. Freddy. Een super aardige arts (soort AIOS), die écht alles uitlegde. Eline mocht uiteindelijk ook de prostaat eruit ‘pellen’, super gaaf! De volgende keer mogen we het zelf doen onder zijn begeleiding. Even een pauze gehouden. We hadden best wel dorst en er is geen kantine op het OK complex (zoals bij ons), dus ik ging naar huis om water en een banaan te halen. Terug in de ‘koffiekamer’ zaten de chirurgen daar te kletsen en zagen ons met de banaan. Ze vroegen allemaal een stukje, ze zijn gek op bananen hier. Nu hebben we beloofd om woensdag maar weer wat bananen mee te nemen, woensdag wordt ‘bananendag’. Één van de chirurgen zei: “Een banaan geven is een teken van liefde”. Jaja, nou vooruit dan maar. Daarna mochten we samen assisteren bij de splenectomie. Van tevoren kort lichamelijk onderzoek, voelen hoe dat nou precies aanvoelt. Tijdens de operatie was wel duidelijk dat het om een héle grote milt ging (waarschijnlijk vergroot door tropische ziekten, bijvoorbeeld vele malen doorgemaakte malaria). Het was nog best even spannend, want aan het einde van de procedure begon ze heel hard te bloeden uit haar milt, waardoor de chirurgen snel moesten handelen. Uiteindelijk milt eruit, was ongeveer 35x10x15/20cm groot!! Wij waren helemaal verbaasd, woooow zo groot! Zegt de chirurg, tja dit valt nog mee hoor. Nadat haar milt eruit gehaald was kreeg ze meteen een bloedtransfusie (had ze ook echt wel nodig). We mochten vervolgens samen de huid sluiten. Een wat late lunch, nog wat handwas gedaan en deze avond écht op tijd naar bed.
De volgende ochtend hoorden we van de chirurg dat ze het verkeerde bloed gegeven hadden, zij had namelijk O negatief en ze heeft O positief gekregen. Ze was nu in coma maar leefde nog wel. Tja, dit schijnt hier vaker te gebeuren. Dat is toch wel even wennen hoor.
Inmiddels zijn er twee neurochirurgen en een AIOS overgekomen uit Amerika. We mochten bij een procedure kijken waar ze bij een 4-jarig jongetje een abces in zijn hersenen gingen draineren. Het abces nam ongeveer 1/3 deel in beslag. Er kwam gigantisch veel pus uit, dus hopelijk (maar we verwachten van wel) gaat dit het jongetje een beetje helpen. Hij had een paar maanden geleden een steekwond in zijn hoofd gekregen (door z’n schedel heen) en het was zijn vader opgevallen dat hij sinds een paar dagen niet meer goed kon lopen. Toen we de CT-scan zagen begrepen we heel goed waarom en was het eigenlijk nog verwonderlijk dat hij niet nog veel meer mankeerde.
We hebben het hier overigens erg naar ons zin. Verbazen ons over sommige procedures, maar de chirurgen zijn heel erg behulpzaam en willen je alles uitleggen. Zodoende leren we een hoop, redenerend vanuit de basisprincipes zonder meteen naar scans te grijpen. Erg leuk! Op woensdag zou het weer ‘major procedure’ dag zijn, er stond onder andere op het programma: een thyreoïdectomie (zeer grote schildkliertumor), craniotomie (hersentumor eruit) en een ORIF bij een femurfractuur (een pen in het bovenbeen ivm een breuk). Uiteindelijk viel de schildklier af, want de beste man was uitgedroogd en ze hadden hem een dag of vijf geen vocht gegeven. Kan de beste overkomen. De craniotomie zou ong 10-12 uur duren, helaas was het wat uitgesteld want de apparatuur was gisteravond nog gebruikt, dus moest opnieuw gesteriliseerd worden. Ja, that’s the way it is here. Dan aanhaken bij het gebroken been. We mochten van de chirurg allebei ‘in scrubben’ (assisteren). Fris gewassen stonden we klaar in de operatiekamer klaar, we zouden dit samen doen. Dachten we. Mooi niet dus. Helaas, er was maar één extra steriele jas, dus één van ons kon maar assisteren. Eline ging de procedure doen met dr. Thava. Ze gaan hier iets grover te werk en met wat minder aandacht voor belangrijke structuren, maar uiteindelijk kon Eline haar spieren wel goed trainen door de pin erin te rammen. Als troost mocht ik dan de volgende procedure assisteren, ach helaas, die was al uitgevoerd door iemand anders. Inmiddels waren de neurochirurgen startklaar, maar deed de boor het niet goed genoeg, dus werd er met de hand geboord door de schedel. Die 12 uur zijn dus wellicht nog wat optimistisch. Terwijl Eline zichzelf in het zweet werkte (letterlijk), had ik ruim de tijd om te kletsen met de anesthesist. Hij heeft me het één en ander verteld over de stammen hier (er zijn vier grote; iraqw, datoga, iramba, hadzabe), je behoort hier te trouwens tussen je 20e en 25e (als vrouw, want als man krijg je de kans tot je 40e), ze dragen traditionele kleden met eronder niets. Zo heb ik hem uitgelegd dat wij in Europa ook mannen hebben met rokken aan en niets eronder. Hij vroeg hoe ik precies verbrand was (ik liet m’n rode arm zien) en vertelde dat dit kwam door de zon. Dat vond hij maar een gek idee, hoe kun je nou verbranden door de zon?! Ja met onze mzungu huid kan dat. Vond hij grappig.
Nog zoiets bijzonders is dat er iedere dag op het gras een heleboel mensen het ‘gras aan het maaien zijn’. Dat houdt in dat ze met een soort grote zeis om zich heen staan te meppen. Ik vond het tamelijk arbeidsintensief, maar ach het is Afrika, dus dat zal er wel bij horen. Een grasmaaier is wellicht te duur. Nu kwam ik erachter dat dit een soort ‘sociaal project’ is. De mensen die geen geld hebben voor zorg, laten een familielid de hele dag grasmaaien om zo hun medische behandeling te betalen. Zodoende verschilt het aantal ‘grasmaaiers’ per dag. Toch heel mooi en bijzonder dat ze op deze manier een behandeling kunnen ondergaan.